Çocuklarda tam kan incelemesi rutin bir inceleme yöntemi olmayıp, hekimin ihtiyaç duyduğu zamanlarda yapılan bir tetkiktir. Pediatride tam kan incelemesi genelde iyi bir anamnez ve fizik muayene sonrası periferik yayma incelemesi ile beraber yapıldığı zaman daha yararlı ve anlam taşıyan bir test özelliği taşır.
Kan Değerinde Anormallikler
Tam kan sayımı kanı oluşturan hücrelerin sayılmasıdır ve günümüzde çoğunlukla otomatik cihazlar tarafından yapılmaktadır. Başlıca anemi, enfeksiyon ve kanama bozukluğu gibi birçok başka hastalığın başlangıç testi olarak kullanılmaktadır. Gerçekte kanın değişik bileşenlerini inceleyen bir test olup aşağıdakileri içermektedir
. • Lökosit (WBC) birim kan hacminde mevcut o anki lökosit sayımını gösterir.
• Formül lökosit mevcut lökositlerin tiplerini inceler.
Formül lökosit kişinin lökositlerini tiplerine göre sınıflandırmaktadır:
Nötrofiller (parçalı lökositler, PMN’ler, granülositler olarak da bilinen), lenfositler, monositler, eozinofiller ve bazofiller
• Eritrosit (RBC) birim kan hacminde mevcut o anki eritrosit sayımını gösterir.
• Hemoglobin (Hb) kandaki oksijen taşıyan protein miktarını ölçer. Hematokrit (Htc) belli bir tam kan hacmindeki eritrositlerin yüzdesini ölçer. MCV ve eritrosit sayımından faydalanarak hesaplanmaktadır.
• Ortalama eritrosit hacmi (MCV) eritrositlerin ortalama büyüklüklerinin bir ölçü- müdür. Eritrositler vitamin B12eksikliğinin neden olduğu anemideki gibi normalden daha büyükse (makrositik) MCV yükselmiştir. Demir eksikliği anemisi ve talasemilerde görüldüğü gibi MCV azalmışsa eritrositler normalden daha küçüktür.
• Ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) bir eritrosit hücresi içinde oksijen taşıyıcı hemoglobinin ortalama miktarının hesaplanmasıyla belirlenmektedir. Makrositik eritrositler büyük hacimli olduklarından daha yüksek MCH’ye sahip olma eğilimindedirler. Mikrositik eritrositler daha düşük değere sahip olacaktır.
• Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) bir eritrosit içindeki ortalama hemoglobin konsantrasyonunun hesaplanması yoluyla belirlenir. Demir eksikliği anemisi ve talasemide olduğu gibi hemoglobinin eritrositler içinde anormal derecede seyreltildiği hastalıklarda azalmış MCHC değerler (hipokromi) görülür.
Hemoglobinin eritrositler içinde anormal derecede yoğunlaştığı örneğin yanık hastalarında, göreceli olarak nadir bir konjenital hastalık olan kalıtsal sferositozda MCHC değerlerinin artmış (hiperkromi) olduğu görülür.
• Eritrosit dağılım genişliği (RDW) eritrositlerin büyüklüklerindeki değişkenliğin hesaplanması yoluyla belirlenir. Bazı anemilerde örneğin pernisiyöz anemide eritrositlerin boyutlarındaki değişkenlik (anizositoz) ( şekillerindeki değişkenlikle birlikte -poikilositoz) RDW’de artışa neden olabilir.
Trombosit (PLT) belli bir kan hacmindeki trombositlerin sayısıdır.Hem artışlar hem de azalmalar aşırı kanama veya pıhtılaşma gibi anormal rahatsızlıklara işaret edebilir.
Ortalama trombosit hacmi (MPV) trombositlerin ortalama büyüklüklerini ölçen makineyle hesaplanan bir sayıdır. Yeni trombositler daha büyüktür. Yeni trombositler üretildikçe MPV’de artar. MPV kemik iliğindeki trombosit üretimi hakkında bilgi verir.
Çocukluk çağı tam kan parametrelerini daha sağlıklı yorumlayabilmek için postnatal çeşitli kritik dönem ve yaş gruplarında normal değerlerinin erişkin değerlerinden farklı olduğunu bilmek ve bu dönemlerin referans değerleri ile karşılaştırmak gerekir.Kan volümü ve hücre tiplerinin dolaşımdaki yarı ömürlerine ve sayılarına göre yapılan hesaplamada erişkin bir kişide günde 200 milyar eritrosit,100 milyar lökosit ve 100 milyar trombosit yapılmaktadır. Enfeksiyon,kanama gibi durumlarda yapım hızı 10 katına ve daha fazlasına çıkabilir.
Fetal hayatta ve postnatal dönemde hematopoezin yeri ve düzenlenmesi erişkinden çok farklıdır. Örneğin bir yenidoğan tam kan değerleri hem myeloid hemde eritroid seri sayı ve içerikleri açısından erişkinden çok farklı olduğu kadar ayrıca iki aylık bir bebekle bile kendi arasında farklılıklar gösterir. Hekimler bu bilgilere hakim olarak fetal dönem, yenidoğan, çocukluk çağı ve erişkin dönemdeki hematolojik verileri doğru yorumlamalıdır. Bu yüzden hematopoezin fetal hayattan itibaren gelişimine özetle değinmek faydalı olacaktır.
Fetal hematopoez 3 bölümde incelenir.
• Mezoblastik Dönem: Kan üretimi, intrauterin hayatta vitellus kesesinde başlar. 2. haftada mezenşimal hücrelerin stem cell’e dönüştüğü ve adacıklar halinde kan hücreleri topluluğunun geliştiği gözlenir.
• Hepatik Dönem: Hematopoez, gebeliğin 4-6. haftasında vitellus kesesinde gerilerken bu görevi karaciğer üstlenir. 12. haftada dalakta kan üretimi başlar.
• Myeloid Dönem: İntrauterin hayatın 20. haftasında kemik iliğinde kan üretimi baş- lar. Vitellus kesesinden göçen stem cell’ler kemik iliğinde kan üretimine başlar. Kemiklerde gelişme ilerledikçe iliğin alanı da genişler. Doğumdan sonra kan üretimi kemik iliğinde devam eder. Kemik iliğinde; eritrosit, lö- kosit ve trombositlerin ana hücreleri vardır. Daha sonra olgunlaşarak periferik kana geçer.
Fetal hayatın 5. ayından itibaren kemik iliğindeki kan üretimi bütün kemiklerdeki kan yapıcı kırmızı ilik ile dolu olduğu halde erişkinlerde sadece; sternum, kosta, vertebra, kafatası kemikleri, pelvis ve uzun kemiklerin proksimal uçlarında yapılır.
Normal bir kişide 1500-2000 ml. bulunan kemik iliğinin yarısı yağ dokusu olup hematopoetik aktivite göstermez. Geri kalan yarısı kırmızı ilik olup kan hücrelerinin yapımında aktif rol oynar. Ancak patolojik durumlarda sarı ilik kırmızı ilik haline dönüşerek kan hücreleri yapımına yardım eder. Bu fetal hayattaki hiperdinamik üretiminden sonra postnatal ilk hafta yüksek olan eritroid seri parametreleri, doğumdan sonra yapım hızının düşük, eritrosit yaşam süresinin nispeten kısa oluşu ve hızlı büyüme sonucu yaklaşık 2.ayda en düşük düzeye ulaşır ( fizyolojik anemi).
Doğumda ve ilk günler total lökosit sayısı oldukça yüksek ve belirgin nötrofil hakimiyetinde iken ilk günden sonra total lökosit sayısı düşmeye başlar ve lenfosit hakimiyetine dönüş olur, 5-6 yaşlar civarında tekrar nötrofil hakimiyetine döner. Trombosit sayılarında ise belirgin değişiklik gözlenmez. İlerleyen dönemlerde bütün serilerde takvim yaşı ile artan erişkin döneme doğru bir adaptasyon söz konusudur.
Kaynaklar
1. Anak S, Aydoğan G, Çetin M, İrken M, Kemahlı S, Öztürk G, Yeşilipek M.A, Pediatrik hematoloji, Hematopoez, Medikal Yayıncılık, İstanbul, 2011, pp:17-49.
2. Lanzkowsky P, Manual of Pediatric Hematology and Oncology, Anemia during the neonatal period, Elsevier, 5th Edition, USA, 2011, pp: 14-37.
3. Yıldız İ, İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri, Anemiler Sempozyumu 19-20 Nisan 2001, İstanbul, s. 117-125
4. Gedikoğlu G. Ağaoğlu L. Kan Hastalıkları In:Neyzi O,Ertuğrul T.Pediatri Cilt 2. 2B.İzmir:Nobel Tıp Kitabevleri 1993 s:347-363